Kỹ năng "rèn kỹ năng"

TS Phan Quốc Việt

Nếu chúng ta chỉ cần nhớ các dữ liệu và sự kiện thì chỉ cần tăng cường tiếp nhận thông tin qua giác quan. Tập trung chú ý. Nhẩm đi nhẩm lại những thông tin tiếp nhận. Và thường xuyên ôn lại các thông tin đã lưu trữ. Thế là hoàn thành. Tuy nhiên việc nhớ dữ liệu và dữ kiện này không giúp chúng ta có các kỹ năng học tập và làm việc chuyên nghiệp. Nó càng không giúp ta tăng năng suất lao động. Điều đáng buồn là xã hội chỉ trả công cho kết quả chúng ta làm ra. Điều đó có nghĩa là bộ nhớ dữ liệu và bộ nhớ sự kiện không giúp gì nhiều lắm cho chúng ta trong việc học tập và làm việc chuyên nghiệp hơn để có một cuộc sống tươi đẹp hơn.

Điều chúng ta cần bàn ở đây là làm thế nào để học tập được các kỹ năng mới và biến các kỹ năng đó thành kỹ năng chuyên nghiệp của mình. Cách ghi nhớ của bộ nhớ sẽ giúp chúng ta có các học tập và rèn luyện kỹ năng hiệu quả dựa trên năng lực bộ nhớ con người.

Theo kết quả nghiên cứu của Viện phát triển kỹ năng mềm (Hoa Kỳ), yếu tố kỹ năng cá nhân, kỹ năng xã hội đóng góp đến 85% vào sự thành công trong cuộc sống và công việc, phần còn lại là kỹ năng chuyên ngành.

Khái niệm kỹ năng

Không giống với kiến thức, bạn không thể có được kỹ năng thông qua việc đọc đơn thuần. Khi tập đi xe đạp, nếu chỉ đọc tài liệu, đọc những hướng dẫn về thao tác thì mãi vẫn không thể đi được xe. Muốn tăng kiến thức, bạn cần đọc. Muốn tăng kỹ năng, bạn cần rèn luyện. Kỹ năng là khả năng thực hiện một tập hợp các động tác chuẩn, thao tác chuẩn và cấu trúc chuẩn tạo kết quả xuất sắc vượt trội gấp nhiều lần người không có kỹ năng.

Các doanh nghiệp lớn ngày nay đã bắt đầu thôi phàn nàn về nền giáo dục mà bắt đầu tự mình trú trọng vào việc rèn luyện kỹ năng cho nhân viên. Tuy nhiên việc trang bị những kỹ năng gì cho từng đối tượng nhân viên không phải là câu trả lời đơn giản. Như vậy với từng người làm việc ở từng ngành nghề khác nhau ở nhiều vị trí khác nhau sẽ có những nhu cầu rèn luyện từng kỹ năng khác nhau.

Trong cuộc sống và công việc hàng ngày, bằng cách này hay cách khác, theo bản năng hoặc được đào tạo, chúng ta cũng có một số kỹ năng cơ bản. Để có thêm các kỹ năng khác để chuyên nghiệp hơn thì bước đầu tiên chúng ta cần làm là thiết kế vượt trội.

Trên thế giới có rất nhiều phương pháp giúp ta học tập và phát triển. Tuy nhiên kỹ năng cơ bản nhất là “kỹ năng rèn kỹ năng” thì lại chưa có một quy trình chuẩn, cơ bản nào để áp dụng rộng rãi. Mới đây, Tâm Việt đã nghiên cứu mô hình rèn luyện kỹ năng dựa trên nền tảng năng lực bộ nhớ con người và thuyết âm dương ngũ hành. Với 5 thành tố ứng với Mộc, Hỏa, Thổ, Kim, Thủy tương ứng với Tăng cấp, Tập luyện, Thông tuệ, Thói quen, Thưởng - phạt. Mô hình được thể hiện như sau:

Tăng cấp

Trong giai đoạn này ta phải tưởng tượng và thiết kế những động tác, thao tác, cấu trúc chuẩn. Ngoài ra chúng ta cũng cần phải thiết kế các động tác, hoạt động hỗ trợ để giúp cho việc tập luyện kỹ năng được hiệu quả. Ví dụ: Tập đá bóng thì các động tác dắt bóng, sút bóng, đánh đầu... là động tác chuẩn. Dắt bóng và sút là thao tác chuẩn. Dắt bóng và phối hợp với đồng đội theo những phương án tấn công là những cấu trúc chuẩn. Còn các động tác tập thể lực như chạy, nhảy... là các động tác, hoạt động bổ trợ.

Những động tác, thao tác, cấu trúc mới thiết kế phải vượt trội so với những gì ta đã có trước đây. Thế giới luôn thay đổi nên để bảo đảm dòng chảy nỗ lực liên tục tiến bộ xuất sắc vượt trội, mỗi chúng ta cần liên tục tăng cấp. Cũng giống như việc một em bé sau khi tập đọc từng từ thì tập đọc từng câu, sau khi đọc được từng câu thì tiếp theo sẽ là tập đọc cả đoạn và liên tục tăng cấp…

Trước khi bắt đầu một công việc, chúng ta luôn tưởng tưởng ra mình sẽ thực hiện công việc đó như thế nào. Quá trình này là quá trình thiết kế, kết hợp giữa những động tác, những hình ảnh, những sự kiện tương đương mà chúng ta ghi nhớ từ trước với những ý tưởng mới, những động tác, những thao tác chuẩn cùng một số những động tác bổ trợ tạo nên một cấu trúc cơ bản để thực hiện công việc. Nhờ có quá trình tổng hợp, thiết kế nên một cấu trúc cơ bản, khi thực hiện bạn dễ dàng thực hiện nó tập trung vào những hành động hiệu quả có ích cho việc hình thành kỹ năng cho công việc đó, hạn chế thời gian hao phí bởi những hành động thừa mà không hiệu quả.

Đa số chúng ta suốt ruột khi học kỹ năng nên bắt tay vào tập ngay hay làm ngay và cuối cùng chúng ta lại lãng phí rất nhiều thời gian vì những động tác và thao tác không chuẩn. Điều này chẳng khác gì chúng ta xây dựng một ngôi nhà mà không có thiết kế trước. Và khi chúng ta xây xong thì được một ngôi nhà không vừa ý mà lại tốn kém. Rồi chúng ta lại phải sửa chữa và chi phí cho việc sửa chữa tốn hơn rất nhiều. Thời gian cho việc sửa chữa cũng tốn kém hơn rất nhiều. Vì vậy khi bắt tay vào học tập một kỹ năng nào đó thì việc đầu tiên chúng ta phải làm là thiết kế tăng cấp. Mỗi chúng ta cần có những kỹ năng khác nhau cho công việc và cuộc sống của mình. Vậy hãy thiết kế thật kỹ, tăng cấp vượt trội để xây dựng cho mình những bậc thang vững chắc trên lộ trình tiến tới thành công.

Tập luyện

Sau khi chúng ta đã có một tập hợp các động tác, thao tác, cấu trúc chuẩn được thiết kế vượt trội, việc tiếp theo đó là tập luyện. Tập luyện là đầu tư thời gian, công sức cho công việc mới, cấp độ vừa được tăng lên. Tập luyện thì phải đảm bảo độ chính xác các động tác, thao tác và cấu trúc cơ bản. Ngoài ra chúng ta cần phải đảm bảo mộ điều nữa là tập luyện liên tục và đúng giờ. Trong trường phái võ Kung Fu của Trung Quốc, các môn đệ phải tập luyện những động tác chuẩn 2 giờ liền mỗi ngày và việc tập luyện đó diễn ra liên tục trong nhiều năm. Trong quá trình tập luyện thì một điều chắc chắn chúng ta gặp phải và cũng phải chấp nhận, đó là tổn thương. Tổn thương có thể về thể xác hoặc tin thần và cũng có thể là tổn thương về vật chất. Khi ta đầu tư thời gian cho một công việc là ta chịu mất đi thời gian cho những công việc khác. Khi ta mất sức cho một công việc là chấp nhận những thay đổi thể chất của cơ thể cho phù hợp cũng như vậy với tổn thương về tinh thần, ta cần nỗ lực vượt qua những thất bại đầu tiên trong quá trình luyện tập.

Thông tuệ

Từ “hiểu” đến “làm được” là cả một sự nỗ lực. Từ “làm được” tới “làm chuyên nghiệp” lại là cả một quá trình phấn đấu không ngừng nghỉ. Đa số chúng ta thực hiện một công việc nào cũng dừng lại tại mức độ “làm được” rồi thôi. Ban đầu, chúng ta rất hào hứng, đầy quyết tâm cho sự tiến bộ, thay đổi của bản thân, nhưng tới một thời điểm nào đó, nó dừng lại và chỉ ở mức duy trì hoạt động. Vậy luyện tập đến bao giờ thì là đủ để thành kỹ năng? Đó là thời điểm “thông tuệ”. Chỉ có quyết tâm luyện tập, kết hợp nhuần nhuyễn các động tác, thao tác đã được thiết kế thì chúng ta mới chạm tới “thông tuệ”.

Khi quá trình tập luyện đúng chuẩn và đủ về thời gian, tần suất thì các động tác, thao tác, cấu trúc cơ bản trở thành các phản xạ cận bản năng. Nghĩa là các động tác đó được thực hiện một cách tự nhiên mà không cần đến sự điều khiển của lý trí. Mỗi khi gặp những tình huống cụ thể hoặc não bộ tiếp nhận những thông tin cụ thể phù hợp thì các động tác, thao tác, cấu trúc cơ bản đó sẽ được tự động kích hoạt phối hợp với nhau tạo thành kỹ năng thực hiện một tác vụ cụ thể. Điều đó gọi là thông tuệ.

Thông tuệ, nghĩa là làm không cần nghĩ, thành phản xạ tự nhiên. Hiểu bản chất, phân tích và tập kỹ để nâng tầm lên một mức cao hơn hẳn người bình thường. Để có được thông tuệ thì phải tập luyện một cách quyết liệt, nhuần nhuyễn. Thông tuệ là có thể làm việc một cách máy móc, tự động, không tư duy, không tính toán và có thể làm việc khác được. “Nghĩ là tốt nhưng không nghĩ mới là tuyệt vời”. Khi ta thực sự thấu hiểu một vấn đề gì đó sẽ làm thành thạo nó mà không phải nghĩ ngợi gì thì sẽ giúp ta xuất sắc vượt trội và nâng cao năng suất hơn hẳn người không có kỹ năng. Giống như những nghệ sĩ chơi piano vậy, họ hiểu về cây đàn và âm nhạc đến độ nó như người bạn của mình, họ không cần nhìn vào những phím đàn và bản nhạc vẫn tấu lên được những bản nhạc xuất chúng và mang tâm trạng của chính mình.

Thông tuệ chính là việc lưu giữ các tiến trình thực hiện kỹ năng vào bộ nhớ tiến trình trong bộ nhớ dại hạn của con người. Mỗi khi thực hiện thì chỉ cần lấy và và thực hiện một cách chuẩn xác không cần sự can thiệp của tư duy.

Thói quen

Nhiều người chưa thành công vì biết rất nhiều, làm được xuất sắc nhiều thứ nhưng chỉ làm một lần rồi thôi. Điều này giống như ta có một viên kim cương nhưng lại không được mài rũa để thành một món đồ trang sức hoàn hảo. Việc rèn luyện để biến các kỹ năng đã thông tuệ thành thói quen hàng ngày sẽ giúp chúng ta có được kết quả xuất sắc vượt trội. Ví dụ: bạn có thông tuệ về kỹ năng độc sách nhưng bạn không thường xuyên đọc sách thì kỹ năng đó cũng chẳng giúp ích gì nhiều cho bạn. Nhưng nếu bạn biến kỹ năng đó thành thói quen đọc sách hàng ngày thì bạn sẽ có một thói quen tốt và nó giúp bạn phát triển không ngừng nhờ thói quen này.

Đa số các công việc hàng ngày từ việc nhỏ như đánh răng, rửa mặt, ăn sáng... đến các việc lớn, chúng ta đều làm theo thói quen. Thống kê cho hay, khoảng 95% công việc ta làm hàng ngày là theo thói quen. Như vậy việc biến các kỹ năng đã thông tuệ thành thói quen là một việc làm cực kỳ quan trọng để nâng cao năng suất làm việc và chất lượng cuộc sống.

Thói quen là khi ta làm một việc gì đó đến độ không phải nghĩ làm nó như thế nào nữa mà cứ bắt tay vào là làm được trôi chảy dễ dàng. Như việc đánh máy, các ngón tay quen với bàn phím đến độ không cần nhìn vào vẫn đánh ra được những văn bản chuẩn xác. Như việc ta leo lên xe là ấn đề, đạp số rồi chạy xe đi mà không cần phải mở sách ra và thực hành từng bước một. Việc giữ thăng bằng khi ta đi lại trên đường cũng là một thói quen… Việc biến một công việc rèn luyện thành thói quen như nhu cầu thiết yếu của mỗi người, khi ta không làm thì bản thân mình không chịu nổi. Quan trọng hơn cả là thói quen làm những việc xuất sắc, khi đó việc xuất sắc sẽ thay thế những việc vớ vẩn. Chỉ có rèn luyện thói quen xuất sắc mới thì mới thay thế thói quen vớ vẩn khác. Việc rèn luyện sẽ biến thói quen thành nhu cầu thiết yếu và gần như bản năng. Ta tạo ra thói quen và rồi thói quen tạo ra ta.

Thưởng – phạt

Con người có các bậc nhu cầu khác nhau. Chúng ta có thể rèn luyện các kỹ năng để sinh tồn và chúng ta cũng có thể rèn các kỹ năng để được người khác công nhân, được người khác tôn trọng hoặc cao hơn nữa là để thể hiện chính mình. Khi ta thực hiện một việc gì đó đạt kết quả thì chúng ta luôn có nhu cầu được công nhận. Chính vì vậy trong quá trình học tập và rèn luyện kỹ năng thì quá trình công nhận và thưởng cho các thành tích, thành công trong từng giai đoạn hoặc cả quá trình là không thể thiểu. Ta nhớ rằng khi ta còn là đứa trẻ, mỗi khi ta học thêm được các kỹ năng mới thì ta luôn luôn được bố mẹ, ông bà khen và khích lệ và có cả các phần thưởng có ý nghĩa. Điếu đó giúp ta tự tin hơn, phấn khích hơn và phát triển nhanh hơn.

Tuy nhiên trong công việc cũng như trong cuộc sống, có thưởng thì cũng cần có phạt. Thưởng giúp con người ta vươn lên, phạt giúp con người ta đứng vững. Cũng như việc phát triển điểm mạnh giúp ta phát triển còn hạn chế điểm yếu giúp ta tồn tại. Đó cũng chính là lý do mà đi xe máy cần nhìn về phía trước nhưng cũng có gương chiếu hậu để nhìn phía sau. Thưởng phạt giúp ta cố gắng vươn đến một cấp độ mới, cao hơn và giúp ta bước khỏi vị trí cũ. Cũng như việc bạn muốn làm đẹp căn phòng của mình thì cần mua đồ mới về bày đồng thời bỏ đồ cũ đi. Nó cũng giúp ta bứt phá ra khỏi những thói quen cũ và tạo dựng thói quen mới xuất sắc hơn. Thưởng phạt hợp lý trong quá trình rèn luyện kỹ năng sẽ giúp ta duy trì được tiến trình để đạt được kết quả xuất sắc vượt trội.

Trong quá trình này chúng ta lại tiếp tục đánh giá tưởng tượng và thiết kế “tăng cấp” rồi “tập luyện” rồi “thông tuệ” rồi tạo thành “thói quen” và liên tục “thưởng – phạt” hợp lý để có được các kỹ năng xuất sắc vượt trội.

Trong mọi công việc, nhất là việc rèn luyện kỹ năng, muốn nhiều phải ít đi, muốn nhanh phải chậm lại. Muốn có kỹ năng chuyên nghiệp thì ta phải dành thời gian rèn luyện. Chúng ta càng rèn luyện kỹ càng cho kết quả cao trong công việc và cuộc sống. Con người xuất sắc khi và chỉ khi ta liên tục làm cái xuất sắc. Đó chính là cơ sở để thành công vượt trội. Như những nhà sư ở Thiếu Lâm Tự, họ luyện tập Kungfu hàng chục năm trời và những động tác cơ bản bổ trợ như đứng tấn đội bát trên que hương, chém nước, xỉa cát, đấm nến… Mỗi động tác đó được luyện tập liên tục 2 giờ mỗi ngày trong nhiều năm ròng. Đúng với câu nói “Khổ luyện thành tài” và mọi sự thành công đều cần khổ luyện.

Kỹ năng rèn kỹ năng là bí quyết giúp các cá nhân và tổ chức đạt được thành quả xuất sắc vượt trội trong công việc của mình. Đó cũng là kỹ năng cơ bản thiết yếu cần có của người thành công.