Đi tìm nguồn gốc tăng trưởng thu nhập bình quân đầu người cao của Việt Nam

TS. Phan Minh Ngọc
------------------------------

Gần đây có người chỉ ra rằng thực ra thời gian cần thiết để lấp đầy khoảng cách về thu nhập bình quân đầu người (TNBQĐN) giữa Việt Nam và các nước trong khu vực  không thực sự lớn như vẫn được biết đến (chẳng hạn WB cho rằng cần 145 năm để Việt Nam đuổi kịp Singapore), nếu trong tính toán chúng ta sử dụng tốc độ tăng trưởng thu nhập bình quân đầu người của Việt Nam và các nước này trong giai đoạn 1990-2010 (như nêu ở Bảng 1, nguồn: WB),  thay vì dùng giai đoạn 2001-2007 như WB đã tính toán.

Bảng 1: Tăng trưởng thu nhập bình quân đầu người của một số nước Đông Nam Á
(Đôla Mỹ)	Theo tỷ giá hiện tại			Theo sức mua ngang giá (PPP)
	1990	2010	Tăng (lần)	1990	2010	Tăng (lần)
Việt Nam	98	1.224	12,5	654	3.185	4,9
Singapore	11.841	41.987	3,5	18.225	57.791	3,2
Indonesia	620	2.950	4,8	1.450	4.304	3,0
Thái Lan	1.495	4.613	3,1	2.841	8.500	3,0

Theo Bảng 1 thì TNBQĐN của Việt Nam tăng tới 12,5 lần trong 1900-2010, bỏ xa các nước khác trong bảng. Trong khi đó, trong 20 năm này GDP thực của Việt Nam (tính bằng đồng theo giá cố định) chỉ tăng ở mức 4,4 lần (với tốc độ tăng trưởng GDP thực trung bình – CAGR of real GDP – là 7,4%/năm). Vì mức tăng dân số trong 20 năm này là 1,3 lần nên rốt cuộc mức tăng TNBQĐN tính bằng đồng theo giá cố định chỉ còn 3,4 lần (=4,4/1,3).

Vì thế mức tăng TNBQĐN tới 12,5 lần trong vòng 20 năm là một mức tăng “thần kỳ”. Vậy sự thần kỳ này do đâu mà có?

Trong bài này ta sẽ “dựng lại” cách tính TNBQĐN để tìm câu trả lời. TNBQĐN tính bằng đôla Mỹ theo giá hiện tại (như Bảng 1) được tính theo công thức sau:

Mức tăng GDP tính bằng đôla Mỹ theo giá hiện tại = (Mức tăng GDP thực) X (Mức tăng chỉ số giảm phát GDP) / (Mức tăng tỷ giá tiền đồng) (1)

Mức tăng TNBQĐN = (Mức tăng GDP tính bằng đôla Mỹ theo giá hiện tại) / (Mức tăng dân số) (2)

Chỉ số giảm phát GDP (GDP deflator) của Việt Nam tăng tới 11,3 lần trong thời kỳ 1990-2010. Như nói ở trên, trong cùng thời kỳ này, GDP thực tăng 4,4 lần và dân số tăng 1,3 lần. Ngoài ra, tỷ giá tiền đồng tăng 3 lần trong cùng thời kỳ (số liệu search trên internet).

Đưa các số liệu này vào các công thức (1) và (2), ta có mức tăng GDP tính bằng đôla Mỹ theo giá hiện tại là 16,6 lần, và mức tăng TNBQĐN là 12,7 lần, rất sát với mức mà WB tính như ở Bảng 1 (khác biệt có thể chỉ do làm tròn số). Điều có ý nghĩa hơn là ta đã thấy được dấu vết dẫn đến sự tăng trưởng “thần kỳ” của TNBQĐN của Việt Nam. Đó chẳng qua là do chỉ số giảm phát GDP của Việt Nam tăng quá nhanh (bởi lạm phát cao), tới 11,3 lần trong 20 năm, làm cho GDP tính bằng đồng theo giá hiện tại tăng tới 49,7 lần, trong khi tỷ giá tiền đồng tăng chậm hơn nhiều, 3 lần, trong 20 năm.

Nói cách khác, chính lạm phát cao trong khi tiền đồng bị phá giá với tốc độ nhỏ hơn nhiều (tức tiền đồng lên giá thực rất mạnh) là nguyên nhân chính làm cho GDP bình quân đầu người tính bằng đôla Mỹ/người ở Việt Nam đã tăng một cách thần kỳ.

Với phát hiện này, ta có thể thấy rằng so sánh thu nhập bình quân đầu người tính bằng đôla Mỹ theo giá hiện tại, và dự tính mức tăng của nó giữa các nước khác nhau để thấy được khoảng cách tụt hậu giữa các nước thực ra sẽ không mang lại kết quả có ý nghĩa lắm, khi tốc độ lạm phát và phá giá bản tệ không được tính đến (controlled). Nếu chỉ đơn giản vậy thì con đường ngắn nhất để những nước tụt hậu như Việt Nam rút ngắn khoảng cách về thu nhập bình quân sẽ là việc tạo ra lạm phát cao trong khi áp dụng một tỷ giá chính thức (nhấn mạnh) ổn định trong nhiều năm. Với cách thức này, thậm chí Việt Nam có khi chỉ cần chừng chục năm để đuổi kịp Singapore, chứ không phải là 158 năm hay 45 năm như người ta chỉ ra!

Do nhược điểm lớn của việc tính/so sánh thu nhập bình quân đầu người dựa vào GDP tính bằng đôla Mỹ theo giá hiện hành, WB và các tổ chức thế giới mới phải đưa thêm tính toán áp dụng PPP như trong Bảng 1. Và theo bảng này thì PPP trên đầu người của Việt Nam chỉ tăng 4,9 lần trong 20 năm, không quá khác biệt so với khi tính theo tốc độ tăng trưởng GDP thực tính gộp trong 20 năm này (4,4 lần). 

Với các tính toán dựa vào tốc độ tăng trưởng GDP thực hay PPP như thế này thì sẽ chẳng còn phép thần kỳ nào cho Việt Nam, và còn khá/rất lâu Việt Nam mới đuổi kịp Indonesia, chưa nói đến Thái Lan, càng không dám nói gì đến Singapore.*

------------------------------------

* Lưu ý: theo công thức tính tăng trưởng gộp, CAGR, với tốc độ tăng trưởng bình quân của GDP thực hay PPP là 7,2%/năm thì GDP thực hay PPP sẽ tăng gấp đôi cứ sau mỗi 10 năm.

Trong giai đoạn 1990-2010, tăng trưởng PPP/người của Việt Nam (số liệu Bảng 1) là 8,3%/năm. Giả sử mọi yếu tố khác không thay đổi, cho dù có sử dụng tốc độ tăng trưởng của giai đoạn 1990-2010 thì PPP/người của Việt Nam sẽ tăng 24,3 lần sau 40 năm nữa. Với PPP/người của Việt Nam vào năm 2010 là 3.185 USD thì sau 40 năm nữa PPP đầu người của Việt Nam sẽ = 3.185 X 24,3 = 77.395 USD.

Giả sử Indonesia, Thái Lan và Singapore sẽ tiếp tục có tốc độ tăng trưởng PPP/ nữa như Bảng 1 người trong vòng 40 năm (mọi yếu tố khác không thay đổi/không xét đến) thì mức PPP/người của các nước này lần lượt sẽ như ở Bảng dưới đây:

	Tăng trưởng PPP/người/năm (1990-2010)	PPP/người đến 2020 (USD)	PPP/người đến 2030 (USD)	PPP/người đến 2040 (USD)	PPP/người đến 2050 (USD)
Việt Nam	8.2%	7.029	15.511	34.230	75.539
Singapore	5.9%	102.910	183.254	326.324	581.093
Indonesia	5.6%	7.415	12.775	22.010	37.921
Thái Lan	5.6%	14.703	25.431	43.989	76.088

Như vậy, nhanh thì cũng phải hơn chục năm nữa Việt Nam mới đuổi kịp Indonesia và hơn 20 năm nữa mới đuổi kịp Thái Lan. Còn Singapore thì... hãy đợi đấy!